Apeldoorn, 22 juni 2018.

Geachte leden van de Commissie Duurzaamheid,

U gaat zeer binnenkort beslissen over het welzijn van de edelherten in de Oostvaardersplassen en de toekomst van het gebied als Natura2000 vogelreservaat.
Hierbij speelt de vraag over de mogelijkheid verplaatsen en/of anticonceptie bij wilde edelherten een rol. Vereniging het Edelhert is zo vrij om de voor en tegens voor de bovenstaande twee vragen op een rijtje te zetten.

De huidige, Nederlandse specialisten op het gebied van anticonceptie en darten!
Professor dr. T.A.E. (Tom) Stout, Hoogleraar aan de Universiteit Utrecht is de specialist in Nederland betreffende anticonceptie. Er is een samenwerkingsverband met prof. Bertschinger in Zuid-Afrika (zie rapport contraceptie).
Aan professor Stout een aantal vragen voorgelegd over verplaatsen van wilde herten en anticonceptie bij wilde herten (zie bijlage 1)
Hij geeft aan dat:
1) voor de eerste reductie (776 herten) afschot de enige mogelijkheid is.
2) voor de jaarlijkse groei anticonceptie een mogelijkheid is maar dat hij geen praktische kennis heeft van het darten bij wilde edelherten .

Drs. Mark Hoyer, dierenarts heeft een Veterinair en Immobilisatie Adviesbureau en is de expert op het gebied van de dartmogelijkheden bij wilde dieren.
Ook hem heb ik een aantal vragen voorgelegd. (zie bijlage 3).
Zijn conclusie is klip en klaar, niet uit te voeren op de schaal zoals nodig in de OVP.

Rapport Natuurmonumenten over Verplaatsen:
Natuurmonumenten heeft een onderzoek laten doen door de Universiteit Wageningen (2015) naar de mogelijkheden voor het vangen, verplaatsen, en (her)introduceren van grofwild naar andere natuurgebieden binnen Nederland.
Het rapport is ingesloten, (bijlage 4). Er worden diverse conclusies getrokken, waaronder:
1) Beste methode is het vangen (verdoven) met lokvoer wat zeer tijdrovend is
2) Vangen in een kraal van wilde edelherten geeft te veel stress en wordt onmogelijk
geacht i.v.m. het dierenwelzijn.
3) Verplaatsen, over, 'n kleine afstand, in kleine aantallen, altijd onder verdoving.
4) Vangen en verplaatsen wordt niet aangeprezen als diervriendelijk alternatief voor afschot.

Rapport Contraceptie:
Deze quickscan (2016) is uitgevoerd door Alterra Wageningen UR in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken met de vraag: welke methoden qua contraceptie bestaan er om geboortebeperking bij hoefdieren in de natuur te realiseren en welke aspecten spelen een rol bij de praktische toepassing. (bijlage 5)
De conclusie is: In de praktijk is nog veel onderzoek nodig om tot een rendabele methode te komen die praktisch uitvoerbaar is en het juiste effect heeft zonder ongewenste bijeffecten.
Drs. Hugh Jansman, de schrijver van dit rapport geeft in een radio interview aan dat het Rapport van Geel over dierenwelzijn gaat dus dat je dit alles niet moet willen.
De consultatie van Prof. H. Bertschinger is ook in dit rapport opgenomen, vaak genoemd door de PVV als de expert op dit gebied. Bertschinger geeft o.a. aan dat hij geen ervaring heeft met edelherten en dat toediening alleen met vangkralen kan geschieden.

Transport naar het buitenland en faunavervalsing (VhE)
De edelherten in de OVP zijn al kruisingen van meerdere, in ieder geval twee ondersoorten, namelijk het Schots hert (Cervus elaphus scoticus) en het midden Europees hert (Cervus elaphus hippelaphus). Het is nooit de bedoeling geweest dat deze kruising van ondersoorten ergens in de vrije wildbaan losgelaten zou gaan worden laat staan naar de Kaukasus wordt geëxporteerd om daar te kruisen met het speciale ondersoort, het Kaukasushert (Cervus elaphus maral), de z.g. Maral.

Voor zover bekend zijn de uitgezette edelherten in het verleden altijd afkomstig geweest uit hertenfarms in binnen en buitenland, dus gehouden dieren aan mensen gewend!

VhE hoopt met deze gegevens u van dienst te zijn geweest zodat de juiste beslissing voor de edelherten en het OVP gebied genomen kan worden. Op 27 juni om 16.00 uur zal ook drs. Mark Hoyer, dierenarts aanwezig zijn om indien wenselijk zijn antwoorden toe te lichten.

Vriendelijke groet,
Jozef H.M. Linthorst
Voorzitter Vereniging het Edelhert
06-30447359

 

Bijlagen:

Vragen aan prof. dr. T.A.E. (Tom) Stout, Hoogleraar
Departement Gezondheidszorg Paard - Voortplanting Universiteit Utrecht.

Vraagstelling:
Het gaat om de 1200, vermoedelijk op 1 mei nog aanwezige edelherten, ongeveer 1000 hinden en smaldieren en 200 mannelijke herten. Dit zijn geen tamme maar echt wilde herten. Benadering op 100 meter is praktisch onuitvoerbaar gezien de schuwheid van de herten en de kaalheid van het gebied. Commissie van Geel stelt in haar rapport dat er voor de runderen en paarden van alles mogelijk is maar voor de herten alleen afschot. (hoe verdrietig ook maar VhE delen deze mening.)

Vragen aan prof. Tom Stout, de antwoorden in Vet:

1e. Het rapport van Geel wil een reductie van de herten, in het eerste jaar van 1200 dieren naar 490 dieren, dus een reductie van 770 dieren.
Welke middelen zijn er om dit realiseren als afschot als uiterste middel wordt gezien.

Een dergelijke drastische reductie in het aantal dieren kan uitsluitend bereikt worden door afschot of verplaatsing. Ik deel u mening dat verplaatsing/translocatie noch gewenst noch realistisch is. Dat laat afschot over. Contraceptie zorgt dat het populatie niet verder toeneemt en kan in de loop der tijd (als dieren op natuurlijke wijze overlijden, leiden tot een afname in populatie grote; op korte termijn is het niet een manier om het aantal dieren te verminderen).

2e. na 2021 wordt voorgesteld om de stand van de edelherten te laten groeien met 660 dieren, mogelijk in een verhouding van 400 hinden en smaldieren en 260 mannelijke dieren
de aanwas zal dan ongeveer 180 dieren per jaar zijn (schatting)
Als men niet ieder jaar weer de aanwas (180 dieren) wil schieten welke middelen zijn er om dit te voorkomen.

Als het aantal dieren op het gewenste niveau is, zou contraceptie een niet dodelijke manier kunnen zijn om de populatie groei te beperken.
Middelen die beschikbaar zijn, zijn
1) GnRH vaccin (die zorgen dat de hormonale aansturing van de voortplantingssysteem plat komt te liggen; dus geen cyclus bij vrouwelijke dieren en daardoor geen kans op dracht). Door een groot deel van de vrouwelijke dieren te behandelen (b.v. op jaarlijkse basis; het aantal niet behandelde vrouwelijk dieren zou dan ongeveer 10% hoger kunnen zijn dan het verwachte dieren die per jaar overlijden) zou de populatie toename gereguleerd kunnen worden. Nadeel is dat natuurlijke voortplantingsgedrag ook onderdrukt wordt bij vrouwelijke dieren (niet bronstig worden). Voordeel is dat er een commercieel (en goedkoop vaccin beschikbaar is: Improvac).
2) ZP vaccine (zorgen dat de eicel omhulsing beschadigd wordt waardoor geen bevruchting kan plaatsvinden). Gebruik is als boven - theoretisch zouden de vrouwelijk dieren alsnog een bronst moeten hebben / tonen - waardoor natuurlijk paringgedrag minder verstoord wordt. In realiteit zou een deel van de behandelde dieren naar verwachting ook geen bronst aantonen (op basis van resultaten bij paarden).
ZP vaccins zijn bij wilde paarden, olifanten en verschillende herten soorten bruikbaar en toegankelijk gebleken.
Nadeel is dat er geen commerciële vaccin beschikbaar is - wel werk ik samen met een groep in Zuid Afrika die een recombinant (dus kunstmatige) ZP vaccin aan het ontwikkelen zijn voor gebruik in wilde dieren - deze is inmiddels al getest op paarden (en werkt goed).

Praktisch gezien - denk ik dat als het mogelijk is om een edelhert dood te schieten, dat het ook mogelijk moet zijn om een contraceptieve vaccin door middel van een pijl er in te schieten. Hoewel er bij voorkeur 2 keer met een interval van 4-6 weken behandeld wordt voor het opstarten - is één keer per jaar ook goed als er minder haast is (het kost één jaar extra om de gewenste contraceptieve effect te bereiken).

1e. Wat is de invloed op het bronsgedrag van de edelherten bij toepassing van contraceptie als beheer methode?

GnRH vaccin onderdrukt de geheel cyclus. Verwachting is dus dat vrouwelijke dieren geen oestrische cyclus zullen doorlopen en dus ook niet bronstig worden. De interesse van de mannelijke dieren zullen dus ook minder zijn. Uiteindelijk effect zal afhangen van het percentage van de vrouwelijke dieren dat behandeld wordt.
Theoretisch zou een ZP vaccin geen invloed hebben op vrouwelijke cycliciteit. De vrouwtjes zouden dan een bronstcyclus door lopen – niet drachtig raken en vervolgens opnieuw bronstig worden. Echter, mijn verwachting is dat een deel van de behandelde vrouwelijke dieren ook geen oestrische cyclus zullen tonen/doormaken.
 
2e. Wat is de afstand waarop gedart kan worden? Een kogelschot zit meestal op 80 tot 120 meter, dit om zo min mogelijk verstoring te geven bij de overige herten.

Hier zou het verstandiger zijn om contact op te nemen met iemand die betrokken is bij het darten van wilde dieren. Wel weet ik dat olifanten op afstand gedart worden – of van een helikopter (de dieren blijven staan omdat ze snappen dat het zinloos is om weg te lopen). Per voet darten wordt ook wel eens gedaan – dit zou op een redelijk afstand zijn omdat het om gevaarlijke dieren gaat. In de VS worden zowel wilde paarden als white tailed deer gedart – zal ook op redelijk afstand moeten gebeuren.
 
Kortom - om de aanvankelijke drastische afname in het aantal herten te bereiken kan ik geen realistisch alternatief voor afschieten bedenken. Nadat het gewenst populatie niveau bereikt is, ben ik van mening dat contraceptie een realistische manier kan zijn om de toename binnen de perken te houden.

Met vriendelijke groet,

Tom Stout

-----------------------------------------

Vragen aan Drs. Mark Hoyer,
Zoo en Wildlife Dierenarts
Veterinair en Immobilisatie Adviesbureau, Schellinkhout.
www.mh-via.nl


Vraagstelling:
Heb contact gehad met prof. Stout over verdoving/anticonceptie voor edelherten in de Oostvaardersplassen.
Prof. Stout komt tot de conclusie dat als men een hert kan schieten kan het ook gedart worden. Voor VhE is dit niet zo zeker.
1. eenmalig afschot van ongeveer 800 edelherten om terug te gaan naar een jaarlijkse doelstand van 490 herten
2. Na deze eerste reductie de groei weg te nemen van ongeveer 180 dieren per jaar door afschot of door jaarlijks anticonceptie toe te passen van 300 tot 400 hinden.

Prof. Stout komt tot de conclusie dat punt 1 alleen door afschot kan. Vangen, vervoer en herplaatsing van 800 dieren is kansloos, als er al ergens een plek te vinden is waar geplaatst kan worden vind ook VhE
Punt 2 heeft meer kans, volgens prof. Stout zijn de middelen er wel maar hij heeft geen oplossing voor de praktische zaken zoals afstand, enz.
Vriendelijk verzoek ik u de ingesloten vragen te beantwoorden om een beter inzicht te krijgen in de (on)mogelijkheden.

1. welke afstand kan men hinden darten in het OVP landschap, (grote kale vlakte)?

dit is afhankelijk van het volume van de dart (verdovingspijl), veld en weersomstandigheden (mn. wind), max. 60 meter.
dit is echter niet raadzaam. In principe zo kort mogelijke afstand (25– 40 meter), om trefkans zo groot mogelijk te maken. Is alleen mogelijk vanuit de auto of schuilplaats.
herten zijn vluchters en zullen gaan rennen. Verdoofde dier moet opgezocht, behandeld en weer wakker gemaakt worden, waardoor nog meer verstoring optreedt. Hierdoor wordt elke volgende keer alleen maar moeilijker omdat de schotsafstand groter zal worden.
op deze wijze zal men hoogstens een paar dieren kunnen verdoven.
daarbij: door het aanwezige water / moeras bestaat een reële kans dat halfverdoofde dier te water rent en verdrinkt.

2. Wordt gedart met de anticonceptie stof of eerst met een verdoving om later anticonceptie toe te passen.

Dat is afhankelijk van waar men voor kiest.
de meest zekere manier van toediening is handmatig, immers alleen dan weet men exact de hoeveelheid van het middel dat geïnjecteerd wordt; met een dart is dat altijd onzeker. Daarvoor is het echter nodig om alle te behandelen hindes te verdoven, wat bij vrijlevende dieren onmogelijk is (zie punt 1), tenzij ze van te voren opgesloten worden in een vangkraal. Hierin zullen ze moeten worden gedreven (auto’s / helikopter). Geeft zeer veel verstoring en stress (ook bij de andere grote grazers in de OVP) met alle consequenties van dien. Capture Myopathy / verwondingen / dood. Een hele uitdaging op zich die van te voren zeer goed gepland moet worden. Is m.i. niet haalbaar. Niet vergeten moet worden dat de darts na enige tijd uit het dier zullen vallen en er overal pijlen zullen liggen. Als pijlen met weerhaak gebruikt worden om dit te voorkomen, moet het dier gevangen worden. Anders treedt infectie en ernstige necrose van de wond op met ernstige welzijnsverstoring en mogelijke dood door bloedvergiftiging.
In een kraal drijven en via gang en fixeerbox (crush) de dieren met de hand injecteren en zo snel mogelijk weer loslaten Op hertenfarms in NZ, US en ook in NL heeft dit systeem zich bewezen. Deze vangboxen zijn commercieel verkrijgbaar (ook in Nederland www.deercrush.com ). Echter: het gaat hier om semiwilde en gehouden en niet om wilde herten!
in kraal lokken met voer. Vraagt zeer veel tijd en zal waarschijnlijk alleen - als het al werkt - in de winterperiode kunnen worden uitgevoerd. De meeste hindes zullen dan drachtig zijn, waardoor contraceptie middels injectie niet mogelijk dan wel gecontraïndiceerd zijn. Daarbij zullen nooit alle herten in de kraal te lokken zijn.
In het veld (zie boven).

N.B. Een alternatief voor het (tijdelijk) onvruchtbaar maken van de vrouwelijke dieren zou in theorie het castreren (nadeel: abnormale gewei-vorming) of beter nog sterilisatie van alle bokken zijn. Deze methodiek is om meerdere redenen niet haalbaar.

3. Hoe breng je een merkteken aan dat niet meerdere malen de zelfde hinde wordt gedart, bij 300-400 hinden?

Kan in principe op drie manieren:
met behulp van dart (Firma Pneu-Dart, VS) die ook kleurstof bevat die vrijkomt bij treffen van het dier. Echter: deze zijn zwaarder en dus moet de schietafstand korter nog korter zijn, of moet met meer druk worden geschoten. Hierdoor is meer kans op verwondingen bij het dier. Bovendien blijft kleurstof niet lang zitten.
na verdoven stuk uit oor knippen (permanent). Bij meerdere injectie die nodig zijn bij gebruik van vaccins is dit een vrij mutilerende ingreep.
na verdoven en behandeling verf aanbrengen op vacht (tijdelijk effect).

Bij zo’n grote groep en vrijlevende herten is dit onmogelijk uitvoerbaar.

4. Kan dit alles zonder het toepassen van een vangkraal? (Vangkraal wordt in rapport van NM als onmogelijk gehouden).

Nee. Zie punt 2.

5.  Hoeveel % van de hinden moeten behandeld worden om de groei voor 100% te stoppen en dus geen extra afschot te hoeven doen.

Afhankelijk van gekozen middel / methodiek (GnRH of PZP vaccin) moeten de dieren meerdere malen worden geïnjecteerd.
GnRH-vaccin ontwikkeld voor mannelijke varkens (beren) om tijdelijk onvruchtbaar te maken. Bij vrouwelijke hertachtigen geprobeerd in VS (wetenschappelijke artikelen betreffende Whitetailed Deer en Elk) met wisselend resultaat. Kan ook bij paarden en mannelijke dierentuindieren toegepast worden. 100% reductie nooit haalbaar.
PZP-vaccin (voorkomt innesteling van de bevruchte eicel) alleen bij hindes te gebruiken. Dit vaccin wordt in RSA met succes gebruikt bij kleine olifantenkuddes.
Zie voor een uitgebreider antwoord op deze vraag de inbreng van prof. Tom Stout, specialist op dit gebied.

6. is dit alles voor de hertenpopulatie beter dan afschot?

Nee, gezien de nadelen en de boven beschreven problematiek.

7. een kleine, globale kostenraming is wel op zijn plaats, incl. alles.

Niet te geven. Hangt sterk af van middel waarvoor gekozen en verkrijgbaarheid van vaccin. GnRH vaccine; In NL bij firma Zoetis (https://www.zoetis.nl/producten/varkens/improvac.aspx)
PZP vaccin: zover ik weet niet in Nederland (commercieel) verkrijgbaar. In Zuid-Afrika wordt het gebruikt bij olifanten.
Daarbij: sterk afhankelijk van tijd en uurtarief van dierenartsen. Moet of door of onder toezicht van dierenartsen worden toegediend.

Conclusie:

Het moge duidelijk zijn dat naar mijn idee anticonceptie middels injectie niet haalbaar en onzinnig is.
(Zie ook “Quickscan Contraceptie Hoefdieren door Lammertsma en Jansman, Alterra WUR, april 2016)

 

Mark Hoyer, dierenarts

Eigenaar van veterinair en immobilisatie adviesbureau
VIA MARK HOYER
Schellinkhout.

Tel: 0229 – 503 474
m.hoyer-via@planet.nl
www.mh-via.nl

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/mark-hoyer/

---------------------------------------------------------

Het vangen en verplaatsen van grofwild als alternatief voor afschot binnen Nederland / Natuurmonumenten

Quickscan Contraceptie HoefdierenQuickscan Contraceptie Hoefdieren / Alterra wageningen