In ons onlangs uitgekomen jubileumnummer komt in veel artikelen de achteruitgang van de biodiversiteit op de Veluwe direct of indirect aan de orde. Een belangrijke oorzaak die vaak wordt genoemd is overbegrazing door de hoge dichtheid aan grote grazers. Ook onze edelherten en damherten horen in dat rijtje van grazers thuis!

De positieve kant van het verhaal is dat sinds 1946 het heel goed gaat met de aantallen edelherten en damherten in Nederland, vooral de dammen komen op dit moment in alle provincies voor. Het is zelfs zo dat er in een paar provincies al tijden populaties damherten lopen terwijl het vigerende Faunabeheerplan van diezelfde provincie er niets over vermeldt. In het Limburgse FBE plan wordt b.v. alleen gesproken over ‘loslopende en verwilderde damherten’ terwijl het aantal waarnemingen dat verzameld is door de Zoogdiervereniging een heel andere realiteit laten zien.

De doelstand in het voorjaar 2021 van de edelherten op de Veluwe is volgens de Faunabeheereenheid (FBE) ongeveer 1600 dieren. De werkelijkheid geeft een totaal ander getal, ongeveer 3300 dieren, dik het dubbele van wat er planmatig mag lopen. (Jaarrapportage VWV 2021). Dan hebben we het nog niet over de grote hoeveelheid damherten op de zuidVeluwe en het onbekende aantal landbouw grazers zoals runderen, pony’s en schapen wat links en rechts op de Veluwe meegraast!

grafiek voorjaarsstand edelherten kln

Deze doelstanden worden door alle belanghebbenden zoals terreinbeherende organisaties, gemeenten en particuliere grondeigenaren in de FBE Gelderland vastgesteld op basis van o.a. de hoogte van de landbouwschade, de mate van verkeersaanrijdingen, maar vooral door de draagkracht van het gebied. Wordt de draagkracht overschreden, dus te weinig voedsel in de zomer en/of winter, dan gaat dit uiteindelijk ook ten koste van de biodiversiteit. Anders gezegd: de grote grazers vreten jaar in jaar uit meer dan dat er op de Veluwe bijgroeit! Daar bovenop komt straks nog eens de hamvraag of zelfs als de nu geplande doelstand behaald worden er wel voldoende natuurlijke bosverjonging en biodiversiteitsverbetering zal plaatsvinden?

Een eerste conclusie is dat het na 75 jaar met onze herten in aantallen prima gaat maar dat het leefgebied en de leefomgeving van deze dieren wel in gevaar is!

Ieder jaar weer wordt door de Provincie Gelderland dringend verzocht om deze populatiegroei een halt toe te roepen en zo snel mogelijk terug te gaan naar de afgesproken doelstanden. Dit is echter gemakkelijker gezegd dan gedaan! Hoe hoger de aantallen (dichtheden) worden, des te groter wordt het om deze ‘klus’ te klaren.

In de vele gesprekken met Veluwse wildbeheerders horen we allerlei redenen waarom dit maar niet wil lukken. Voorbeelden: de toewijzing van het roodwildafschot is te hoog, er worden beperkende maatregelen opgelegd door de jachthouder, moeite hebben met het schieten van hindes, wij halen het afschot wel maar bij buren… en ga zo maar door. Een lange waslijst aan gehoorde argumenten. Ook wordt de noodzaak van het behalen van de doelstand niet door iedereen gedeeld.

Bij het verder doorvragen komen er ook wel andere, onderliggende, argumenten op tafel zoals een hele belangrijke: vrees om bij afschot hinde-smaldier-kalf een aanspreekfout te maken. Men kan beter zeggen dat met de aanzit niets te zien was dan een fout te begaan door met een verkeerd afschot thuis te komen met daarbij nog eens de kans een gele of rode kaart aan de broek te krijgen!

Bij verdere navraag blijkt dat ook gediplomeerde wildbeheerders, juist bij het afschot van vrouwelijk roodwild erg geremd worden door een aanspreekprobleem bij hinde-smaldier-kalf. Toegegeven, het is ook erg moeilijk om in de verschillende seizoenen, vaak met slecht licht, uit een roedeltje kaalwild b.v. een smaldier te herkennen. Hinde-smaldier en smaldier-kalf kunnen, afhankelijk van de tijd van het jaar ook erg op elkaar lijken. Dit aanspreken van vrouwelijke roodwild moet vaak ook nog eens snel gebeuren en vergt veel ervaring maar vooral vertrouwen in je eigen kennis en kunde. Zo niet dan gaan er veel kansen verloren! Het gevolg is dat er weer om een verlenging van het afschotseizoen wordt gevraagd en maanden van extra verontrusting plaatsvindt, vaak zonder het gewenste resultaat.

Veel geraadpleegde bronnen op de Veluwe zien het niet behalen van het vrouwelijk roodwild afschot dan ook als een van de redenen, zo niet de belangrijkste reden, voor het niet behalen van de afgesproken doelstanden en daardoor aantasting van de biodiversiteit. Op zich een logische redenering van deze betrokkenen, immers bij het niet behalen van het vrouwelijk afschot in enig jaar zal het jaar daarop ‘automatisch’ de achterstand extra vergroot zijn door de extra aanwas die plaatsvindt!

Een tweede conclusie zou kunnen zijn dat VhE zich de komende jaren meer moet richten op, kijkend naar een gezond leefgebied met rijke biodiversiteit, hoeveel grote grazers daar kunnen leven!

Maar welke actie kunnen we nu opstarten om de situatie te verbeteren?

Uitgaande dat het achterblijven van het vrouwelijk afschot een van de redenen is voor het niet behalen van de doelstand, dan zou een kennisverbetering bij het aanspreken van vrouwelijk roodwild voor de uitvoerende beheerders een oplossing zijn, een snelle ‘opfris-aanspreekcursus’ zou dan opgestart moeten worden. Dus een actie aan de bron waar het resultaat onmiddellijk effect heeft en zichtbaar wordt!

Wil dit al resultaat hebben in seizoen 2022-2023 dan zou op korte termijn iets dergelijks als onderstaand georganiseerd kunnen worden:

  1. De aangeboden kennis moet de kunde en het zelfvertrouwen van de uitvoerend beheerder vergroten zodat de doelstanden op termijn wel gehaald kunnen worden.
  2. De kennis moet aangeboden worden in de komende maanden februari tot mei in 1 max. 2 avonden door bv. de roodwild coördinator/jachthouder of door alleen zelfstudie.
  3. Deelname moet laagdrempelig zijn, zo veel mogelijk uitvoerende beheerders (>100) moeten de kans krijgen om deze kennis te ontvangen om dit ook direct in de daarop volgende maanden in de praktijk te brengen. (Training on the job)
  4. Daarom is de organisatie en uitvoering op heel veel plaatsen b.v. op een WBE bijeenkomst en/of op jachthouder niveau wenselijk.
  5. De inhoud moet zo realistisch mogelijk zijn met bewegende beelden, zonder dikke hand-out.
  6. Voor zelfstudie kan de deelnemer de getoonde beelden copieren op een geheugenstick. (Indien mogelijk ook op zijn telefoon)
  7. De deelnemers kunnen naar de schietbioscoop Harderwijk voor een afsluitende sessie met levensechte aanspreek situaties van hinde-smaldier-kalf. (€25,- p/p. 2 uur met 8 personen)
  8. Als in maart 2022 de Faunadag op Middachten doorgaat wil VhE een aanspreek wedstrijd organiseren.
  9. In 2022-2023 moet alle aandacht op het vrouwelijk roodwild liggen, sla het mannelijk afschot Veluwebreed, in zijn geheel of gedeeltelijk 1 jaar over

Kort gezegd, VhE levert het idee en de video kosteloos via Transfer XL of op een geheugenstick (ongeveer €12,-) aan de WBE c.q. de Veluwse jachthouder c.q. de roodwildcoördinator van de Wildbeheereenheid. Zij verzorgen de verspreiding van de kennis onder de uitvoerende wildbeheerders.

Waarom biedt VhE dit aan?

In de nota Populatiebeheer van VhE is te lezen dat voor de Veluwe is gekozen voor het model “maatschappelijke draagkracht”. Bij dit model wordt de populatieomvang teruggebracht tot aantallen waarbij de (flora)schade en (verkeers)veiligheid een geaccepteerd niveau hebben. Afhankelijk van de omgeving, de maatschappelijke acceptatie, landschapstype et cetera, kunnen deze geaccepteerde aantallen van gebied tot gebied verschillen. Feit is dat de maatschappelijke draagkracht vrijwel altijd onder de ecologische ligt. Daarom is populatiebeheer nodig. Als je niet zou ingrijpen groeit de populatie direct richting ecologisch draagkracht of ver daarboven, maar dan worden de dichtheden te hoog en neemt, zoals we vaker gezien hebben de biodiversiteit sterk af. De mens moet deze groei daarom dus remmen door extra dieren uit de populatie te halen om te zorgen dat deze zich op het gewenste niveau stabiliseert. Dit beheer – waarbij afschot voor extra sterfte moet zorgen - is daarmee een maatschappelijke keuze maar moet ook zo goed mogelijk, met kennis van zaken worden uitgevoerd! Het verbeteren van deze kennis vinden we erg belangrijk en komt uitgebreid in de VhE cursus ‘Het aanspreken van edelherten’ aan bod. Specifiek de kennis over de vrouwelijke dieren is een belangrijk onderdeel in de lesstof. Daarom stellen wij d.m.v. deze video deze kennis ter beschikking om het zelfvertrouwen van de uitvoerende wildbeheerder te versterken wat uiteindelijk een positief gevolg heeft voor de Veluwe als leefgebied. Maar…er moet nog wel wat gebeuren maar het is zondermeer mogelijk. De bewegende aanspreek oefening hinde-smaldier-kalf is bij VhE aanwezig dus het gaat puur om het uitrollen van de uitvoering op WBE en/of jachtveldniveau. Wie durft en pakt deze uitdaging aan? Wij horen graag!

Jozef H.M. Linthorst

0630447359